پروفسور پيتر ج. چلکوفسکي (Peter J. Chlkowski)، دانشمند آمريکايي لهستاني تبار، از دانشمندان متخصص فرهنگ ايران است که هم اکنون استاد رشته هاي مطالعات خاورميانه، شرق شناسي و اسلام شناسي در گروه مطالعات اسلامي و خاورميانه دانشگاه نيويورک است.
وي روايت جالبي از داستان کربلا دارد:

* شرق شناسي که جذب محرم شد

آقاي چلکوفسکي لطفا خودتان را براي خوانندگان ما معرفي کنيد.
چلکوفسکي: من پيتر چلکوفسکي شهروند آمريکايي هستم. ليسانس خود را در سال 1958 در رشته واژه شناسي شرقي از دانشگاه جگيلونيان شهر کراکوف لهستان دريافت کردم و در مدرسه درام همان شهر به تحصيل در رشته هنرهاي تئاتري بپرداختم. در سال 1959 به لندن رفتم و در سال 1962 در مقطع فوق ليسانس در رشته تاريخ خاورميانه اسلامي از مدرسه مطالعات شرقي و آفريقايي فارغ التحصيل شدم. در حال حاظر هم بيش از 40 » سال است که استاد مطالعات اسلامي و خاورميانه در دانشگاه نيويورک هستم. بخش عمده اي از تحقيقات و مطالعات من مربوط به اسلام شيعي و به طور خاص محرم و واقعه کربلا است و در اين حوزه تا کنون ? کتاب و مقالات متعددي درباره امام حسين و واقعه کربلا نوشته ام.

علت سفر شما به ايران چه بود؟
چلکوفسکي: همانطور که گفتم در مقطع ليسانس زبان شناسي مشرق زمين خوانده بودم و در ادامه در يکي از دانشگاه هاي انگليس مطالعات خاورميانه را ادامه دادم و به همين دليل با ايران آشنا شدم، به همين دليل ايران را براي ادامه تحصيل در رشته ادبيات زبان فارسي انتخاب کردم.

* جايي که با محرم آشنا شدم…

� يکي از معروف ترين محققان غربي در حوزه محرم و عاشورا هستيد. از آشنايي خود با محرم بگوييد.
چلکوفسکي: درباره آشنايي با محرم و عاشورا بايد بگويم که قبل از اينکه به ايران سفر کنم چيز زيادي درباره محرم نمي دانستم و زماني که براي ادامه تحقيقاتم به شهر رشت سفر کردم مصادف بود با ماه محرم و انجا با يک اجراي تعزيه مواجه شدم. آنجا خيلي شيفته اين مراسم شدم و بايد اعتراف کنم که يک شبه عاشق محرم شدم. اين نمايش براي من که هنرهاي نمايشي در لهستان خوانده بودم فوق العاده بود. از آن زمان شروع کردم به تحقيق و نوشتن درباره تعزيه و محرم. از اين نمايش به قدري هيجان زده و شگفت زده شده بودم که از آن روز به تحقيق درباره عاشورا و محرم پرداختم.

* هنر تعزيه مرا با محرم آشنا کرد

چيزي که در ابتدا من را به عاشورا و محرم علاقه مند کرد به دليل اينکه اطلاعي از واقعه عاشورا نداشتم هنر تعزيه بود. رسم و اجراي فوق العاده اي است. اينکه نقش ها ديالوگ خود را با شعر بيان مي کردند و رنگ هايي که آدم خوب ها و آدم بدها با آن تفکيک شده بودند. من درباره تعزيه تحقيقات گسترده اي در کشورهاي مختلف دنيا کرده ام و ماحصل تحقيقاتم را در يکي از کتابهايم آورده ام.

* تعزيه امام حسين در منطقه کارائيب در قرن 19

امکان دارد يکي از مواردي که در که در مورد تعزيه و محرم در کشورهاي ديگر بررسي کرده ايد بگوييد؟
چلکوفسکي: در قرن 19 ميلادي در منطقه کارائيب، انگليسي ها کارگران سياه پوست را در مزرعه هاي ني شکر به خدمت گرفته بودند و آنها را استستمار مي کردند و اين کارگران سياه پوست با انگليسي ها درگير شدند ولي از ادامه کار زير سلطه انگليسي ها که براي آنها به معناي بردگي بود کنار کشيدند و فرار کردند. به همين خاطر انگليسي ها براي جبران نيروي کار در مزرعه هاي ني شکر هزاران نفر را از هند به اين منطقه آوردند. جمعيت هندي هايي که به اين منطقه آمده بودند مراسم عاشورا را براي دور هم جمع شدن و نشان دادن خود به مردم بومي منطقه انتخاب کردند با وجود اينکه اکثر آنها مسلمان و شيعه نبودند.
اين مراسم در اين منطقه رفته رفته بومي شد و به با نام تجا که شکل تغيير يافته تعزيه بود برگزار شده است. در اين مراسم حسينه هاي خواصي که ارتفاع سقف آن بسيار بلند بود برپا مي شود و از رنگ هاي متنوعي استفاده ميشود.

*فرهنگ عاشورا ايران را در جنگ 8 ساله پيروز کرد

تاثير محرم را در ميان مردم ايران چگونه ديده ايد؟
چلکوفسکي: مردم ايران و در کل شيعيان، واقعه عاشورا را بزرگترين مصيبت تاريخ بشريت مي دانند. در ايران علاوه بر اينکه فرهنگ عاشور در تکيه ها و در ماه محرم گرامي داشته مي شود در شئون مختلف زندگي مورد توجه قرار ميگرد. جمله هر روز عاشوراست و هر روز کربلا است در جنگ 8 ساله تاثير زيادي در مبارزه سربازان ايراني داشت و همين مساله باعث انگيزه آنها براي ادامه مبارزه ميشد. و اتفاقا همين فرهنگ بود که باعث پيروزي سربازان ايراني شد. من مسلمان يا شيعه نيستم ولي خيلي مجذوب اين فرهنگ شده ام.

آيا بررسي فرهنگ عاشورا تاثيري بر خود شما هم داشته؟
چلکوفسکي: با مرور واقعه کربلا بارها تحت تاثير قرار گرفته ام و اشک درچشمانم جمع شده است ولي به خود اجازه نداده ام که گريه کنم چراکه من محقق هستم و نبايد تحت تاثير احساساتم قرار بگيرم.

* شيفته شخصيت حضرت عباس هستم

چه کسي در واقعه عاشورا شما را بيشتر تحت تاثير قرار داده است؟
چلکوفسکي: من به صورت خاص شيفته شخصيت “حضرت عباس” هستم. من مقالات زيادي را درباره ايشان نوشته و چاپ کرده ام و متون زيادي را درباره مراسمي که به حضرت عباس مرتبط مي شود را جمع آوري کرده ام.

* حضرت عباس به روايت چلکوفسکي

اگر بخواهيد حضرت عباس را براي مخاطبان آمريکايي معرفي کنيد چه مي گوييد؟
چلکوفسکي: عباس جنگ آور، آزادي خواه و مدافع شجاع و بي باکي است که از حسين و خانواده اش محافظت کرد.
عباس فردي است که شما در فارسي به آن ميگوييد پهلوان. عباس پهلوان واقعي بود. او از حسين و خانواده او تا آخرين لحظه محافظت ميکند. او زماني که مي رود براي کودکان آب بياورد دستانش را از دست مي دهد بعد مشک را به دهن ميگيرد و زماني که مي بينند او ايستادگي مي کند و به راه خود ادامه مي دهد او را مي کشند.

* دردناک‌ترين حادثه کربلا به روايت کارشناس آمريکايي

دردناک ترين حادثه کربلا از نظر شما کدام حادثه است؟
چلکوفسکي: تشنگي کودکان در خيمه ها و طلب آب از عباس داستان دردناکي دارد که مرا واقعا تحت تاثير قرار مي دهد.

مردم ايران همه علاقه زيادي به حضرت عباس دارند و مراسم زيادي با نام ايشان برگزار ميشود…
چلکوفسکي: من عاشق مراسمي هستم که نذر حضرت عباس ميکنند. مانند سفره حضرت عباس.من بسيار در آيين سفره حضرت عباس دقت کرده ام و مشاهده کرده ام که چقدر زنان شيعه و زنان ايراني اعتقاد به اين رسم دارند ولي متاسفانه من چون خانم نيستم هيچگاه نتوانستم در اين مراسم شرکت کنم. چون اين مراسم را زنان برپا مي کنند. من شاهد بوده ام زناني را که نذر سفره حضرت عباس کرده اند و حاجت گرفته اند. براي مثال زني که بچه دار نمي شد و از اين طريق توانست حاجت خود را بگيرد.


گفت‌وگو از فارس/مصطفي افضل زاده